Lãng phí thực phẩm đang có xu hướng gia tăng trên toàn thế giới. Lãng phí thực phẩm không những gây thiệt hại về kinh tế mà còn tác động xấu đến môi trường, gây biến đổi khí hậu.
Việt Nam nằm trong TOP lãng phí thực phẩm hàng đầu
Một khảo sát quy mô 4.000 hộ gia đình tại 8 quốc gia châu Á - Thái Bình Dương cho thấy Việt Nam đứng thứ 2 về chỉ số lãng phí thực phẩm, chỉ sau Trung Quốc.
Các chuyên gia và tổ chức quốc tế nhận định các yếu tố văn hóa hay tâm lý của người Việt có vai trò quan trọng. Hơn 50% thức ăn bị lãng phí ban đầu được tạo ra do tâm lý “để phần” cho những người không thể có mặt trong bữa ăn đó cùng gia đình. 49% những người để thức ăn trong tủ lạnh sẽ quên lãng nó đến khi nó không còn ăn được. 35% không biết cách kiểm soát khẩu phần ăn (khi chế biến, nấu nướng) một cách hợp lý dẫn đến nấu dư thừa so với nhu cầu ăn uống của gia đình. Đó là chưa kể đến các yếu tố như sĩ diện hay “mặt mũi”, chẳng hạn để thừa đồ ăn trong chén dĩa hoặc những bữa tiệc thừa mứa.
Theo Tiến sĩ Daisy Kanagasapapathy, giảng viên ngành Quản trị du lịch và khách sạn tại Đại học RMIT, trong ngành nhà hàng-khách sạn ở Việt Nam, lãng phí thực phẩm là một vấn đề phức tạp xuất phát từ nhiều lý do.
Đó là, các khách sạn và nhà hàng thường chuẩn bị lượng lớn thực phẩm để tránh bị thiếu hụt khiến thức ăn bị thừa mứa rồi đổ bỏ; Tiệc buffet, đặc trưng của phân khúc nhà hàng-khách sạn hạng sang, góp phần lãng phí đáng kể vì phải trữ đủ thức ăn cho đến khi đóng cửa nên sẽ có lượng lớn thực phẩm không được đụng đến; Bên cạnh đó, việc phụ thuộc vào các nguyên liệu tươi, chẳng hạn như hải sản, rau thơm và rau củ, tuy là phần quan trọng của tinh hoa ẩm thực Việt, cũng góp phần tạo lãng phí do vòng đời của các nguyên liệu này ngắn và dễ hỏng; Cách phục vụ thể hiện nét văn hóa đặc trưng với khẩu phần ăn lớn, phản ánh tấm lòng hiếu khách và nguồn thực phẩm dồi dào của người Việt, cũng thường dẫn đến việc thực khách bỏ mứa thức ăn đáng kể lại trên đĩa; Sự truyền đạt thông tin lệch pha và thiếu hiệu quả giữa bếp và nhân viên phục vụ sẽ khiến vấn đề trầm trọng hơn, dẫn đến việc chuẩn bị số lượng hoặc loại thực phẩm không chính xác. Điều này có thể khiến thực phẩm thừa không thể tái sử dụng và cuối cùng phải đổ đi; Chế độ ăn đa dạng, bao gồm xu hướng ngày càng tăng các chế độ ăn kiêng chuyên biệt như ăn chay và không chứa gluten, đồng nghĩa với một số món ăn có thể bị kém ưa chuộng, dẫn đến lãng phí nguyên liệu và dư thừa đồ ăn...
Điều đáng nói là Việt Nam chưa phải là nền kinh tế giàu có, nhưng tỷ lệ rác thực phẩm trong lượng rác thải rắn lại cao gấp đôi so với các nước giàu có. Một báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết: Cứ 10 tấn rác thải tại Việt Nam thì có từ 5-8 tấn là rác hữu cơ dễ phân hủy, trong đó phần lớn là rác thực phẩm. Một quốc gia càng phát triển, tỷ lệ chất thải thực phẩm trong chất thải sản xuất càng thấp – trung bình là 32% so với 57% ở các nước kém phát triển hơn.
Rất nhiều thức ăn bị bỏ đi lãng phí, trong khi đó, có rất nhiều người trong xã hội đang chịu cảnh thiếu thực phẩm, nhiều người nghèo phải tiết kiệm từng chút thực phẩm để sống qua ngày...
Sự lãng phí sẽ kéo theo cái vòng luẩn quẩn, số lượng sản phẩm nông nghiệp phải tăng lên để bù đắp vào số lãng phí bỏ đi, làm đất đai nhanh chóng thoái hóa, bạc màu. Rác thải thực phẩm thải ra làm ô nhiễm môi trường phải xử lý, tốn kém mà vẫn không thể triệt để góp phần tăng nguy cơ phát sinh dịch bệnh. Không kể đến nhiều nơi vẫn có những hộ dân còn chật vật với công cuộc “xóa đói, giảm nghèo”.
Giảm lãng phí thực phẩm bằng tiến bộ công nghệ
Trong cuộc chiến giảm lãng phí thực phẩm, tiến bộ công nghệ đang mở đường cho việc cắt giảm đáng kể trong lĩnh vực này. Tiến sĩ Trương Thục Tuyền, Chủ nhiệm bộ môn Công nghệ thực phẩm và Dinh dưỡng, Đại học RMIT Việt Nam nêu ra một số đổi mới quan trọng:
Công nghệ thu thập dữ liệu tiên tiến cho phép theo dõi chính xác các luồng thực phẩm thừa, tạo điều kiện cho những biện pháp can thiệp có mục tiêu nhằm giảm bớt sự kém hiệu quả. Các công nghệ bảo quản thực phẩm như phương pháp đóng gói điều chỉnh khí quyển (MAP) và vật liệu đóng gói thông minh có thể kéo dài thời hạn sử dụng, giảm thiểu hư hỏng. Những phương pháp thực hành mới nổi như tiêu hóa kị khí chuyển đổi chất thải thực phẩm thành năng lượng tái tạo, nâng cao hơn nữa tính bền vững. Vật liệu sinh học từ phụ phẩm thực phẩm và chất thải là một lĩnh vực đầy hứa hẹn. Các công nghệ sử dụng quá trình lên men và sinh học tổng hợp có thể biến chất thải nông-công nghiệp thành những sản phẩm sinh học có giá trị, từ chất dinh dưỡng đến polyme phân hủy sinh học, thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn.
 |
Ước tính Việt Nam có đến 8,8 triệu tấn thực phẩm bị lãng phí. |
Hiện lĩnh vực nhà hàng-khách sạn Việt Nam đã có những sáng kiến đổi mới và hiệu quả nhằm giảm lãng phí thực phẩm, phản ánh cam kết bền vững ngày càng tăng.
Tiến sĩ Kanagasapapathy cho biết: "Nhiều chương trình quyên góp thực phẩm đã xuất hiện, trong đó, các khách sạn và nhà hàng cao cấp hợp tác với những tổ chức từ thiện địa phương để quyên góp thực phẩm dư thừa".
Các chuyên gia cho rằng nhận thức của người dân ngày càng tăng và thiệt hại đáng kinh ngạc của vấn nạn lãng phí thực phẩm - gồm cả chi phí và tác động tới môi trường - đang thúc đẩy nỗ lực giảm thiểu tình trạng này.
Bỏ đi sự lãng phí, hãy sử dụng lương thực, thực phẩm hợp lý ngay từ trong ngôi nhà của bạn, đó là cách thể hiện lương tâm, trách nhiệm với xã hội, cộng đồng của mỗi người Việt Nam.
Các nước đi đầu trong cuộc chiến chống lãng phí thực phẩm
Đi đầu trong cuộc chiến chống lãng phí thực phẩm không thể không nhắc đến Pháp. Hiện Pháp là nước ít lãng phí thực phẩm nhất thế giới. Đây cũng là quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng lệnh cấm các siêu thị vứt bỏ thức ăn không sử dụng mà thay vào đó mang ủng hộ các tổ chức từ thiện. Quy định trên có hiệu lực với tất cả siêu thị có diện tích từ 400m2 trở lên và nhà chức trách áp dụng mức phạt 3.750 euro nếu vi phạm.
Ngoài ra, Pháp cũng đang thúc đẩy mạnh mẽ sáng kiến “tủ lạnh đoàn kết”. Bắt đầu ở Paris, “tủ lạnh đoàn kết” nhanh chóng lan ra nhiều thành phố trên toàn nước Pháp, Đây là nơi các chủ nhà hàng để món ăn còn thừa hay những thực phẩm như sữa, các loại nước uống, trái cây, rau quả hay đồ hộp không bán hết cho ai có nhu cầu đều có thể lấy về dùng. Mô hình này không những làm giảm lãng phí thực phẩm mà còn chứa thông điệp ý nghĩa. Đó là giúp đỡ những người khó khăn để có những bữa ăn đầy đủ hơn.
Tại Mỹ, ngày càng có nhiều nhà hàng, cửa hàng tạp hóa, công ty thực phẩm và người nông dân chuyển sang áp dụng tiến bộ khoa học để giải quyết vấn nạn lãng phí thực phẩm.
Một số đang thử nghiệm dạng xịt vào vỏ hoặc đóng gói có thể làm chậm quá trình chín của trái cây. Số khác đang phát triển các cảm biến kỹ thuật số có thể cho biết về độ an toàn của thịt khi tiêu thụ, có mức độ chính xác hơn so với nhãn dán ghi hạn sử dụng.
Theo các chuyên gia, nhận thức của người dân Mỹ ngày càng tăng về lãng phí thực phẩm cũng như chi phí giải quyết vấn đề này cao ở mức đáng kinh ngạc về cả tiền bạc lẫn tác động đến môi trường. Điều này đã thúc đẩy nỗ lực giảm thiểu lãng phí thực phẩm.
Bà Yvette Cabrera, Giám đốc về rác thải thực phẩm thuộc Hội đồng Bảo vệ Tài nguyên thiên nhiên, cho biết áp dụng khoa học mang lại kết quả đầy hứa hẹn trong bảo quản thực phẩm, song chỉ là một phần của giải pháp chống lãng phí thực phẩm.Hầu hết tình trạng lãng phí thực phẩm được ghi nhận ở cấp độ dân cư. Do vậy, người dân cần giảm khẩu phần ăn, mua lượng thực phẩm ít hơn, cải thiện độ chính xác của nhãn dán ghi hạn sử dụng trên thực phẩm. Những điều đó có thể mang lại hiệu quả lớn hơn cả công nghệ trong nỗ lực chống lãng phí thực phẩm.
Nhiều công ty tại Nhật Bản sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ tiên tiến khác để giảm rác thực phẩm, cắt giảm chi phí cho các cửa hàng.
Chính phủ Nhật Bản đã thông qua Luật Tái chế thực phẩm vào năm 2000 nhằm chủ động thực thi những biện pháp thúc đẩy tiết giảm, tái sử dụng và tái chế thực phẩm. Các đạo luật khác cũng đã được thực thi như Luật về Tái chế thực phẩm thành thức ăn cho gia súc và làm phân bón. Các cửa hàng kinh doanh vứt bỏ 100 tấn thực phẩm trong một năm, bắt buộc phải báo cáo nhà chức trách và sẽ bị phạt nặng nếu không có những biện pháp thích hợp nhằm làm giảm sự lãng phí.
Công ty kinh doanh thực phẩm Second Harvest Japan (SHJ), có trụ sở tại quận Asakusabashi, Tokyo là một trong số ít công ty đang nỗ lực khắc phục tình trạng lãng phí thực phẩm ở Nhật Bản. SHJ đã thành lập “Ngân hàng thực phẩm” đầu tiên ở Nhật Bản để tái phân phối hàng nghìn tấn thực phẩm còn bảo đảm chất lượng cho người tiêu dùng nước này. Một số công ty và tổ chức ở Nhật Bản cũng đưa ra những biện pháp riêng để làm giảm lãng phí thực phẩm.
Chính phủ Nhật Bản đặt mục tiêu đến năm tài chính 2030 sẽ giảm một nửa lượng thực phẩm bị lãng phí tại các hộ gia đình và cơ sở kinh doanh từ mức của năm tài chính 2000.
Thực phẩm lãng phí là vấn đề ở quy mô toàn cầu do chúng tạo ra lượng khí thải CO2 không cần thiết. Các mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030 của Liên hợp quốc kêu gọi giảm 50% số thực phẩm bị lãng phí trên toàn cầu tính theo đầu người ở khâu bán lẻ và tiêu dùng, cũng như giảm thực phẩm thất thoát trong quá trình sản xuất và chuỗi cung ứng.
